Veranderen, verenigen, vieren

2024 was voor de BNA een jaar van veranderingen. Terwijl een nieuw kabinet aantrad werd onder leiding van de nieuwe directeur Anne Schroën en voorzitter Jeroen de Willigen een nieuwe koers ingezet. Het doel: meer zichtbaarheid naar de branche, bouwende partners en de politiek, vanuit een verstevigde gezamenlijke basis – van hernieuwde cao tot DNR - en positie voor architecten. Met resultaat: 'De leden stromen terug.'

Als je het BNA-jaar 2024 met een beetje fantasie overziet, heeft het wel wat van een sprookje. Denk aan Assepoester, waar de hoofdpersoon lijdt onder gedoe binnen de (stief)familie, hulp krijgt van een daadkrachtige fee en uiteindelijk straalt op het bal. Ook de BNA kwam uit een moeilijke periode met interne strubbelingen - waarbij het bestuur aftrad en vijftien procent van de leden vertrok - waarna een nieuw bestuur aantrad. Vervolgens is in 2024 onder leiding van de nieuwe directeur Anne Schroën en voorzitter Jeroen de Willigen een nieuwe koers ingezet. Met een sprookjesachtig mooie afsluiting: het Bal der Verbeelding, in een uitverkochte Amsterdamse schouwburg, waar architecten, bouwende partners, bestuurders en beleidsmakers bijeenkwamen. 'Het bal is symbolisch voor de manier waarop de BNA dit jaar naar buiten is getreden, richting de bouwsector, de politiek, maar ook de leden', zegt Gert Kwekkeboom, die sinds 2019 plaats heeft in de ledenraad. 'Als architecten jezelf in het hart van de stad Amsterdam op een mooie plek plaatsen, waar je met en naar elkaar zichtbaar bent; het gaf een gevoel van hernieuwde kracht en energie.' 'Het leuke was dat het niet in iemands gebouw was, of over een prijs ging’, vult bestuurslid Annegien van Dijk aan. ‘Het draaide om samenzijn. Ik dacht: zie je, we kunnen het ook leuk hebben als vakgemeenschap. Want er wordt best veel op elkaar gemopperd.' Zoals Schroën het zegt: 'Soms moet je heel hard feest vieren om te ervaren dat je elkaars vak verstaat.'

Het idee voor het bal ontstond toen Schroën na een half jaar vol kennismakingen, werkbezoeken en een interne reorganisatie, voorstelde om een ledenvergadering ‘voor de leuk’ te houden. 'Ik wilde een moment organiseren om met iedereen samen bij te praten. Maar dat bleek statutair niet mogelijk; de ledenvergadering is er om beleid of de jaarrekening goed te keuren.' Aldus bedacht Schroën een groot feest, geïnspireerd op het boekenbal waar zij in haar voormalige functies voor uitgeverijen en de Boekverkopersbond vaak geweest is.

De kunst van veranderen

Het bal is er een in een reeks nieuwe initiatieven en veranderingen die het afgelopen jaar tekenen. In februari treedt Schroën aan als directeur, in maart wordt Jeroen de Willigen – sinds september 2023 interim-voorzitter – gekozen om nog een jaar aan te blijven als voorzitter. In de landelijk politiek verandert ook het nodige. Na een lange formatie vormen PVV, NSC, BBB en VVD een coalitie; in juli staat het nieuwe kabinet, onder leiding van de partijloze premier Schoof, op het bordes. Landbouwminister Femke Wiersma staakt het stikstofbeleid, waardoor de verduurzaming van landbouw, natuurontwikkeling en bouwprojecten onder druk komen. Minister van VROM Mona Keijzer houdt evenwel vast aan de plannen van haar voorganger Hugo de Jonge: één miljoen woningen bijbouwen. Zij wil de bouw zelfs versnellen. Om dat voor elkaar te krijgen moet er iets veranderen.

Veranderen is moeilijk; niet voor niets spreekt voormalig rijksbouwmeester Floris Alkemade in zijn boek De Toekomst van Nederland (2020) over ‘de Kunst van richting te veranderen’. Daarin beschrijft hij de grote maatschappelijke opgaven waarvoor Nederland staat - van klimaatadaptie en energietransitie tot verduurzaming van de woningvoorraad – en wat er nodig is om die verder te brengen: technologie, innovatie. Maar ook: oude patronen loslaten, mensen meenemen in alternatieve scenario’s, zodat draagkracht en vertrouwen ontstaat.

Terug aan tafel

Architecten - specialisten in verandering - kunnen daarbij een sleutelrol vervullen, zegt De Willigen. 'Maar dan moeten zij wel als zodanig herkend en gepositioneerd worden.' Bij de totstandkoming van de woondeals van voormalig woonminister De Jonge was dat niet het geval; de BNA ontbrak aan tafel. Jarenlang heeft de BNA ruimtelijke opgaven geagendeerd, waarmee ze enigszins op afstand bleef. Het afgelopen jaar is de focus verlegd naar actie, zegt De Willigen. 'Architecten zijn onmisbaar om goede projecten van de grond te krijgen. Niet alleen als ontwerpers, maar allereerst vanuit onzebemiddelende en onafhankelijke rol. Wij kunnen met onze brede kennis en achtergrond ingewikkelde processen doorzien, en de noodzakelijke integrale aanpak bedenken. Dat is wat we aan de politiek en Bouwend Nederland hebben uitgelegd, en wat zij nu beginnen te zien.'

Schroën en De Willigen spraken met Tweede Kamerleden, Bouwend Nederland en Neprom. De Willigen werd - in aanloop naar de Woontop, die minister Keijzer organiseerde - door de Tweede Kamercommissie gevraagd om mee te praten over de woonopgave. Ze waren bij de Woontop van minister Keijzer van VRO en de Ondernemerstop van minister Beljaarts van Economische Zaken. In haar nieuwjaarsbrief benoemt Keijzer de rol van architecten. De Willigen: 'Wij zitten weer aan tafel, dat vieren we als een overwinning.'

Uitgestoken hand

Gevierd wordt ook het groeiende ledenaantal; in 2024 kwamen zo’n honderd leden terug. Er zijn nu negenhonderd bureaus lid van de BNA. 'Als bestuur hebben wij hard gewerkt aan de zichtbaarheid naar de branche', zegt Van Dijk. 'Zodat mensen zich weer met ons willen verbinden en actief worden in commissies en de ledenraad. Met als doel het optimaliseren van de voorwaarden waaronder we werken, met betrekking tot ondernemerschap, aanbesteden en de lobby voor duurzaamheid.'

Medebestuurslid Jan Peter Wingender publiceerde op Architectenweb een serie veelbesproken columns over de cao als zakelijke en professionele basis voor architectenbureaus. Hij wees op het belang van de cao als bodem voor tarieven in de branche, en benadrukte dat de cao alleen algemeen verbindend verklaard kan worden als de BNA 55 tot 60 procent van alle betrokken werknemers in de branche vertegenwoordigt. Dat aantal was in het geding.

Schroën zocht contact met leden én niet-leden, om kennis te maken en hun ideeën over de BNA te horen. 'Toen ik in februari begon, heb ik mezelf per mail voorgesteld bij veertig grote bureaus; ik kreeg meteen veel reacties.’ Bij al die bureaus ging ze op bezoek, op LinkedIn plaatste ze daarover posts. Daar sprak ze ook leden aan, met wie ze in gesprek raakte. ‘Onder alle bravoure en scherpte die ik bij architecten zie, bespeurde ik ook aarzeling, vragen: welke kant gaan we op, hoe moeten we dit doen? Er was kennelijk behoefte aan een uitgestoken hand.'

In de leden- en nieuwsbrieven die Schroën sinds haar aantreden schrijft, vertelt ze over wat er binnen de BNA gebeurt en deelt ze haar overwegingen en observaties. BNA Live, een jaarlijkse rondreis door Nederland waarbij de voorzitter en de directeur te gast zijn bij de leden, zette ze samen met De Willigen voort. 'Op de eerste avond was de opkomst beperkt en de sfeer wat bedrukt. We begonnen met een presentatie, waar mensen doorheen begonnen te praten. Prima, want daarvoor kwamen we: discussie.' De laatste bijeenkomst, bij architect Jeroen van Schooten, werd goed bezocht. Voor 2025 staan er tien BNA Live avonden gepland, die ook toegankelijk zijn voor niet-leden.

Bondsgevoel

Van Schooten had in 2023 het lidmaatschap van zijn bureau opgezegd. Hij vond de BNA 'weinig aanwezig en in zichzelf gekeerd'. 'Wij zagen niet langer de meerwaarde. Maar net toen wij ons lidmaatschap opzegden, brak na de bestuurswissel een vernieuwingsproces aan. Er zijn mensen naar voren gestapt in wie wij vertrouwen hebben, die een plek opeisen in de politiek. Daarom zijn we in 2024 weer lid geworden.'

Architect Ninke Happel overweegt voor het eerst om zich ook aan te sluiten. ‘Ik ben nooit lid geweest, ervoer de BNA als een vrij gesloten bolwerk.’ Door het gesprek dat zij recent met Schroën had, is dat beeld veranderd. 'Wat zij uitstraalt is dat de BNA van iedereen mag zijn. Dat bondsgevoel terugbrengen is belangrijk. Het gedeelde belang van architecten is het afgelopen decennium ondergesneeuwd, mede doordat het Nederlands Architectuurinstituut en het ministerie van VROM verdwenen. Als je weinig platforms hebt, verlies je samenhang en word je vergeten. Nu de ruimtelijke opgaven weer op de politieke agenda staan, ontstaat momentum om gezamenlijk een vuist te maken.'

Op initiatief van Nieuwe Instituut ging de BNA, samen met andere Nederlandse architectuurorganisaties, een samenwerkingsverband aan: Architectuur Overal. Het doel is onder meer om samen te werken aan een bredere zichtbaarheid van architecten en ontwerpers, en zo een betere aansluiting te maken met politiek en maatschappij. Een concreet resultaat van de samenwerking met Nieuwe Instituut is de prijsuitreiking van de twintigste editie van BNA Beste Gebouw van het Jaar, die op 5 juni 2025 plaats zal vinden. Daar zal ook een expositie openen over 20 jaar Beste Gebouw.

Gezamenlijke basis

Terwijl een nieuwe koers werd uitgezet, zijn er ook zaken ‘doorgemarcheerd’, zoals Schroën het verwoordt. 'Er heeft binnen onze organisatie niets stilgelegen. In tijden waarin er veel verandert, is dat ook het vermelden waard.' Er is onder andere gewerkt aan een nieuwe versie van de Standaardtaakbeschrijving (STB), het handboek dat de inhoud van de opdracht beschrijft ten behoeve van contracten in bouwprojecten. Ook De Nieuwe Regeling (DNR) was toe aan een update, bijvoorbeeld op het gebied van AI. In november zijn daarover de eerste gesprekken gevoerd met NLingenieurs en architecten, inmiddels is gestart met de actualisatie.

Over de cao is het hele jaar onderhandeld; er ligt nu een onderhandelingsresultaat dat inmiddels is geaccordeerd. Ook aan zaken rondom pensioen is doorgewerkt en er zijn voorbereidingen getroffen voor de opening van een Juridisch- en Aanbestedings Loket.

Daarnaast is er het werk van BNA Academie die na- en bijscholing – in de wet op de architectentitel - verzorgt. Voor afgestudeerde architecten is er het (tweejarige) Professioneel Ervaringsprogramma (PEP), dat in 2024 door 332 deelnemers werd gevolgd, resulterend in 127 geslaagden. Samen met het College van Rijksadviseurs en Bureau Architectenregister organiseerde PEP op 31 mei 2024 de vijfde editie van de Dag van de Jonge Ontwerper in Amersfoort. Daarbij waren zowel PEP-deelnemers als kandidaten van de Zelfstandige Route en studenten van de Academies van Bouwkunst welkom. De BNA Academie begeleidde verder incompany traingen en coaching, en er werd samengewerkt met Dutch Green Bulding Council.

Van Dijk: 'Kennisontwikkeling, financiële afspraken, juridische ondersteuning; bij elkaar vormen zij de ‘voedingsbodem’ waarop architecten hun werk zo goed mogelijk kunnen doen. We hebben veel in die gezamenlijke basis geïnvesteerd.'

Toetsbaar opstellen

Wat niet iedereen weet is dat de BNA ook dekenen en eigen tuchtrecht heeft. De dekenen zijn wegwijzers, bemiddelaars en vertrouwenslieden bij conflicten. Het College van Toezicht en de Raad van Beroep behandelen, in een combinatie van juristen en ervaren architecten, respectievelijk klachten en hoger beroepen. De Raad van Beroep wordt voorgezeten door een lid van de Hoge Raad. Jarenlang was dat Kees Streefkerk; hij nam afscheid en is op 1 januari opgevolgd door Pieter Frans Lock.

'Als tuchtrechtelijke colleges staan wij enigszins los van de BNA, juist omdat wij een onafhankelijke rol vervullen', zegt Esther Hoogstraate, voorzitter van het College van Toezicht. Dat ziet toe op naleving van de gedragscode – verantwoordelijkheid, integriteit, professionaliteit - die BNA-leden onderschrijven. In 2024 zijn drie zaken behandeld; een toename ten opzichte van 2023 toen er geen klachten werden ingediend, maar het zouden er meer mogen zijn, zegt Hoogstraate. 'De normen uit de gedragscode zijn open geformuleerd; als die getoetst worden ontstaat jurisprudentie en discussie over hoe architecten hun beroep uitoefenen. BNA-leden zouden de gedragscode en het tuchtrecht meer mogen uitdragen. Het wekt vertrouwen dat zij zich toetsbaar opstellen.'

Verscheidenheid vieren

Sprookjes gaan over transformatie van de hoofdpersoon. De verandering die de BNA in 2024 heeft doorgemaakt is voelbaar, maar het jaar eindigt niet met ‘en ze leefden nog lang en gelukkig’. Kwekkeboom: 'Er ligt nog een grote uitdaging: echt iedereen bij de BNA betrekken, vooral ook de nieuwe generatie.’ Schroën: 'We denken volop na over toekomst, onder meer met een initiatief voor jonge, startende architecten: leden, niet-leden en alumni van PEP. We hebben eerste bezoeken aan Londen en Brussel gebracht, voor internationale samenwerking en kennisuitwisseling. De datum voor het tweede Bal der Verbeelding staat: 12 december. En er zijn vijf werkbezoeken gepland van politici en bestuurders aan bouwplaatsen en bureaus.'

Van Schooten wijst op de enorme variatie aan architectenbureaus. 'Er zijn grote ingenieursbureaus met architecten in dienst, gevestigde bureaus, beginnende ontwerpers, zzp’ers. Hoe kan je die verscheidenheid - met soms uiteenlopende belangen - als brancheorganisatie op een goede manier representeren?' Schroën is ervan overtuigd dat de BNA al die architecten iets te bieden heeft. 'Elk lid heeft andere verwachtingen en iets anders in te brengen. Ik zie daarin een enorm potentieel. Kleine en grote bureaus, jong en oud; elk lid is ons even lief. De schoonheid zit in het feit dat je ze allemaal mag vertegenwoordigen.'